ترجمه کتاب از زبانی به زبان دیگر، گذرگاهی برای انتقال دانش و آگاهی از دیدگاه های ملل مختلف می باشد. ترجمه کاری بسیار حساس و ظریف است و مترجم می بایست ضمن رعایت امانتداری، ایده های نویسنده و محتوای اثر را درک کرده و به خوبی در قالب زبانی دیگر بیان کند. در تاریخ معاصر ایران مترجمین برجسته ای در حوزه های مختلف وجود داشته و دارند که این وظیفه خطیر را به خوبی انجام داده و خوانندگان ایرانی را با فرهنگ و دانش کشورهای دیگر آشنا کرده اند. از جمله این افراد می توان به محمد قاضی، جلال آل احمد، ژاله آموزگار، محمدعلی اسلامی ندوشن، حسین الهی قمشه ای و احمد آرام اشاره کرد.
در اینجا به معرفی سه کتاب که توسط مترجمی ممتاز و شخصیتی برجسته به فارسی برگردانده شده است می پردازیم. او پزشکی می خواند، اما ترجیح داد مترجمی باشد که دستاوردهایش همه را مبهوت و وادار به اعجاب و تحسین می کند. آقای احمد آرام را می گویم که زندگی پر ماجرایی داشته و در طول این مسیر پرطلاطم با هوش و زیرکی و فراستی که داشته زبان های عربی و انگلیسی و فرانسه را به خوبی آموخته و بکار برده است. درمورد او سخن بسیار می توان گفت، اما بهترین راه شناخت او از طریق کتاب هایی است که ترجمه کرده است.
من معلم علوم نیستم و هرگز هم چنین نبوده ام، بلکه کسی هستم که به جنبه های تاریخی علوم و شخصیت های پژوهندگان علمی تعلق خاطر دارد.
جرج سارتون
یکی از معروف ترین کتاب هایی که احمد آرام ترجمه کرده است، شش بال علم (یا مردان علم در رونسانس) نوشته دانشمند معروف جرج سارتون است که توسط انتشارات فجر چاپ شده است. جرج سارتون در این کتاب تاریخ علم را به شش شاخه (بال) تقسیم کرده است. در پنج بال نخست، جغرافیا، ریاضیات و نجوم، فیزیک و شیمی، تاریخ طبیعی، و پزشکی مورد بررسی قرار گرفته اند. بال ششم با عنوان هنر و علم نیز فقط و فقط به لئونارد داوینچی اختصاص داده شده است!
همانطور که آقای آرام در مقدمه کتاب ذکر کرده اند، یکی از فواید مهم این کتاب آن است که ریشه بسیاری از علوم را نشان داده و اگر ارتباطی با علوم قدیمی داشته و یا تحولی در آن ها پدید آمده، این ارتباط و تحول را بسیار روشن جلوه گر ساخته است. و چنانکه خواننده در سراسر این کتاب خواهد دید، حق دانشمندان پیشقدم اسلامی و ایرانی، همچون ابن سینا، خوارزمی، خواجه نصیرالدین طوسی، عمر خیام ، ابن هیثم و نظایر ایشان ضایع نشده است.
شش بال علم تنها کتاب تاریخ علمی نبوده است که آقای آرام ترجمه کرده اند. تاریخ نجوم اسلامی نوشته آقای گرلو الفونسو نلینو، دانشمند خاورشناس ایتالیایی استاد دانشگاه مصر و دانشگاه پالرم ایتالیا نیز به زیبایی توسط آقای آرام و از عربی به فارسی ترجمه شده است. محتوای این کتاب در اصل چکیده ای از سلسله سخنرانی های این خاورشناس در شهر قاهره است که در سال ۱۹۰۹ میلادی به دعوت رسمی دولت مصر، در چهل جلسه و به زبان عربی ایراد شده است.
ایرانیان در میام اعراب خمیرمایه ای در میان خمیر بودند و در ترقی دادن اعراب تاثیر فراوان کردند و در احوال تمدن اسلامی نقشی داشتند که قابل انکار نیست.
گرلو الفونسو نلینو
یکی از بخش های جالب کتاب، روایتی از جمال الدین ابن القفطی، دانشمند و منجم مصری است. ایشان به کتاب بسیار علاقه داشت و کتاب های بیشماری از همه جا گرد آورده بود. از مال دنیا نیز چیزی جز کتاب را دوست نمی داشت و خانه و زنی نداشت. حکایتی از شدت علاقه او به کتاب این است که نسخه ای از کتاب الأنساب به خط مولف آن (سمعانی) به دست آورده بود که مقداری نقص داشت. پس از مدتی جست و جو مقداری از کسری کتاب را پیدا کرد. با این حال چند ورقی از آن باقی مانده بود که معلوم شد کلاهدوزی آن را در کار خود کرده و با آن اوراق قالب کلاه ساخته است! بسیار غمگین شد و کارش به بیماری کشید، گویی که یکی از عزیزانش را از دست داده است.
دایره آثار آقای احمد آرام بسیار گسترده است و ایشان کتاب هایی در حوزه تعلیم و تربیت را نیز به فارسی ترجمه کرده اند. از جمله این کتاب ها می توان به آموزش و پروش زنده، نوشته آقای تی. بی. شپرد (معاون کالج وستمنیستر در آکسفورد انگلستان) اشاره کرد که توسط انتشارات سروش به چاپ رسیده است.
نتیجه وقتی به خوبی حاصل می آید که مدیر مدرسه و معلمان و شاگردان بدانند چه می خواهند و برای رسیدن به آن تلاش کنند.
تی. بی. شپرد
با نگاه اول به فهرست کتاب، می توان متوجه شد که تعلیم و تربیت در کشورهای غربی چه جایگاه ویژه ای داشته و دارد و رابطه آن با سایر ابعاد و نمودهای زندگی انسان مانند کار، اوقات فراغت، دین و تندرستی و همچنین روش های پیاده سازی و اجرای آن همواره مورد بررسی، بازنگری و بهبود قرار می گیرد.
با خواندن این کتاب متوجه می شوید که آموزش و پرورش چه دریای عظیمی است و ما غافل …
